Tết Đoan Ngọ là gì? Nguồn gốc, ý nghĩa mâm cúng ngày Tết Đoan Ngọ

Tết Đoan Ngọ diễn ra vào ngày 5/5 âm lịch hàng năm tại một số nước Đông Á, trong đó có Việt Nam. Đây không chỉ là một ngày lễ truyền thống đơn thuần mà còn mang nhiều ý nghĩa quan trọng. Hãy cùng Thế Giới Nệm tìm hiểu Tết Đoan Ngọ là gì? Nguồn gốc, ý nghĩa mâm cúng ngày Tết Đoan Ngọ ngay sau đây nhé!

Tết Đoan Ngọ là ngày gì?

Tết Đoan Ngọ, diễn ra vào mùng 5/5 âm lịch, còn được gọi là Tết Đoan Dương. "Đoan Ngọ" có nghĩa là bắt đầu giữa trưa (Đoan: mở đầu, Ngọ: giữa trưa), còn "Dương" là mặt trời, khí dương. "Đoan Dương" có nghĩa là bắt đầu lúc khí dương đang thịnh.

Ở Việt Nam, ngày lễ này còn được gọi là "Tết giết sâu bọ". Không chỉ có ở Việt Nam và Trung Quốc, mà Triều Tiên và Hàn Quốc cũng kỷ niệm Tết Đoan Ngọ. Đây là một phong tục lễ tết Á Đông gắn liền với quan niệm về sự tuần hoàn của thời tiết trong năm.

Tết Đoan Ngọ 2024 (ngày mùng 5 tháng 5 Âm lịch) sẽ rơi vào thứ Hai, ngày 10/6/2024.

Nguồn gốc ngày Tết Đoan Ngọ

Nhiều người cho rằng Tết Đoan Ngọ bắt nguồn từ Trung Quốc, gắn liền với nhiều câu chuyện ly kỳ, nổi bật nhất là câu chuyện về vị quan Khuất Nguyên. Truyện kể rằng, Khuất Nguyên là vị đại thần nước Sở thời Chiến Quốc, đồng thời là một nhà văn hóa nổi tiếng. Trong một lần can gián nhà vua không thành, lại bị gian thần hãm hại, ông đã uất ức gieo mình xuống sông Mịch La tự vẫn vào ngày 5/5 âm lịch.

Người dân thương tiếc sự trung nghĩa của ông, mỗi năm đến ngày này đều làm bánh bá trạng và thả trôi sông để tưởng nhớ Khuất Nguyên.

Đối với người Việt, Tết Đoan Ngọ mang một ý nghĩa hoàn toàn khác. Theo tài liệu từ Ban Tôn Giáo Chính Phủ, vào thời xưa, sau một mùa vụ thành công và bội thu, nông dân vui mừng vì trúng mùa. Tuy nhiên, sâu bọ kéo đến phá hoại mọi thứ, khiến nhân dân lo lắng không biết làm sao để giải trừ.
 

Bỗng nhiên, có một ông lão tên là Đôi Truân xuất hiện. Ông chỉ cho dân chúng cách lập bàn cúng với bánh tro, trái cây, và sau đó ra trước nhà vận động thể dục. Mọi người làm theo, chỉ một lúc sau, sâu bọ đều té ngã rã rượi. Từ đó, vào ngày 5/5 âm lịch, nông dân lập bàn cúng để giải trừ sâu bọ, gọi là "Tết diệt sâu bọ" hay "Tết Đoan Ngọ" vì giờ cúng thường vào giữa giờ Ngọ.

Vì vậy, không thể cho rằng Tết Đoan Ngọ của người Việt bắt nguồn từ Trung Quốc như một số người vẫn lầm tưởng hiện nay.

Ý nghĩa ngày Tết Đoan Ngọ

Bên cạnh ý nghĩa tiêu diệt sâu bọ phá hoại mùa màng, người Việt còn cho rằng Tết Đoan Ngọ là dịp để giải trừ bệnh tật trong thời điểm giao mùa.

Người xưa quan niệm rằng bộ phận tiêu hóa của con người thường có các loại ký sinh gây hại mà không phải lúc nào cũng tiêu diệt được. Duy chỉ có ngày mùng 5/5 âm lịch, các loại ký sinh này thường ngoi lên, tạo cơ hội để con người ăn những thức ăn có vị chua, chát để loại bỏ chúng.

Mâm lễ cúng Tết Đoan Ngọ tại Việt Nam

Lễ Gia Tiên

Mâm cúng lễ Gia Tiên gồm:

- Một mâm cơm chay

- Các loại bánh chay, xôi chay

- Ba chén rượu ba màu: trắng, đỏ, vàng (trong rượu có pha một chút hùng hoàng)

- 9 bông hoa đồng tiền đỏ cài lên mâm hoa quả

- Ba chén nước trà với ba hương vị khác nhau, cùng vàng thuyền, vàng thỏi, vàng lá

- Mâm hoa quả ngũ sắc với đủ năm vị: cay, chua, đắng, mặn, ngọt

- Có thể thêm một chút tiền âm phủ

Lễ cầu xin Ngọc Hoàng Đại Đế và Thần Tiên

Chuẩn bị đàn lễ được cúng ngoài trời, đặt quay mặt về hướng Nam

Mâm cúng lễ cầu xin Ngọc Hoàng Đại Đế và Thần Tiên gồm:

- Bàn lễ trải một tấm vải đỏ rộng

- Mâm hoa quả ngũ sắc có đủ năm vị: cay, chua, đắng, mặn, ngọt

- Các loại bánh chay, một mâm xôi

- 5 chén rượu năm màu: trắng, đỏ, vàng, xanh, đen (trong rượu có pha một chút hùng hoàng)

- 9 bông hoa đồng tiền đỏ cài lên mâm hoa quả

- Một chiếc lọng đỏ có viền vàng

- 5 chén nước trà với năm hương vị khác nhau, cùng vàng thuyền, vàng thỏi, vàng lá

Tết Đoan Ngọ ăn gì? 

Trong ngày Tết Đoan Ngọ, một số món ăn phổ biến mà người Việt thường thưởng thức bao gồm:

• Bánh tro: Một loại bánh truyền thống được làm từ bột gạo, thường được gói trong lá chuối.
• Xôi: Xôi nếp rang, xôi đậu xanh, xôi đậu đỏ, hoặc các loại xôi chay là những lựa chọn phổ biến cho ngày này.
• Trái cây: Trái cây tươi mát như dưa hấu, xoài, thanh long thường được bày trên mâm cúng và là món khoái khẩu trong dịp này.
• Cơm rượu: Cơm rượu nếp thường được sử dụng trong các buổi cúng và làm phần không thể thiếu của mâm cúng.
• Chè: Một số loại chè như chè đậu xanh, chè đỗ đen, hoặc chè trôi nước cũng là sự lựa chọn phổ biến cho ngày Tết Đoan Ngọ.

Những món ăn này thường được chuẩn bị và thưởng thức trong không khí trang nghiêm và tôn kính, là phần không thể thiếu của nghi lễ truyền thống trong dịp này.

Các hoạt động diễn ra trong ngày Tết Đoan Ngọ

Ngoài việc cúng mâm vào ngày mùng 5/5 vào giờ Ngọ (12h trưa), người dân ở các vùng quê thường rủ nhau đi hái lá về để nấu nước xông, giúp làm sạch cơ thể và giải cảm. Theo dân gian, lúc 12h trưa ngày 5/5 là thời điểm có dương khí tốt nhất, mặt trời tỏa nắng mạnh nhất trong năm. Một số nơi có tục treo ngải cứu để trừ tà.
 

Ở miền Bắc, món nếp cẩm và đặc biệt là rượu nếp cẩm là không thể thiếu trong dịp này. Rượu nếp thường được ăn ngay sau khi thức dậy vì được cho là rất hiệu nghiệm. Rượu này thường là xôi còn nguyên hạt lên men, còn được gọi là "cái". Người dân thường dùng gạo nếp trắng và cẩm để thành xôi, sau đó ngâm men trong ba ngày. Khi ăn, người ta trộn nước rượu từ xôi ủ với cái, tạo vị ngọt và cay rất dễ chịu. Mọi lứa tuổi đều có thể thưởng thức loại rượu này.

Ở các tỉnh miền Trung, món không thể thiếu trong mâm cúng là bánh ú tro. Mỗi nhà thường mua từ vài chục bánh trở lên. Ngoài ra, theo truyền thống của người miền Nam, thịt vịt thường là một món không thể thiếu trong dịp này. Tại TP.HCM, thịt vịt quay và thịt heo quay thường được ưa chuộng hơn so với ngày thường.

Nhiều người còn thực hiện việc tắm lá mùi để phòng bệnh và tẩy trừ sâu bọ. Ở vùng ven biển, người dân thường tắm biển vào thời điểm này.
 

Ngoài ra, nhiều người quan niệm rằng vào ngày này, khí dương mạnh nhất trong năm nên rất thích hợp để cúng cầu an. Cũng theo quan niệm đó, các loại cây lá được hái trong thời gian này được tin rằng có tác dụng tốt nhất, nên các thầy thuốc thường leo núi tìm thuốc.

Người bị cảm vào dịp này thường được khuyên sử dụng 5 loại lá bạch đàn, lá dâu tằm, xương rồng, ngũ trảo và sả để nấu nước xông, giúp giảm bớt triệu chứng.

Một phong tục khác quen thuộc với người Việt là mua xương rồng để trang trí nhà, giúp tránh tà ma.

Điều kiêng kị trong ngày Tết Đoan Ngọ

• Không soi gương sau nửa đêm: Dân gian tin rằng sau 12h đêm mùng 5/5, âm khí hoạt động mạnh mẽ, do đó cần tránh soi gương sau giờ này để không dẫn dụ tà khí có thể ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe và gây ra những hiện tượng khó lý giải.
• Tránh dừng chân nơi âm u: Đề phòng không dừng chân ở những nơi thiếu sáng và âm u như nghĩa trang, bệnh viện, nhà tang lễ vào ngày này, để tránh ảnh hưởng đến sức khỏe. Cũng cần lưu ý về điều này trong ngày thường vì những nơi này có thể chứa mầm bệnh.
• Tránh làm rơi hay mất tiền: Mất tiền vào ngày Tết mùng 5/5 được coi là tự đánh rơi tài lộc của mình, làm suy giảm vận may. Hãy chú ý giữ gìn tư trang cá nhân để tránh làm rơi, mất tiền khi đi ra ngoài.
• Kiêng để dép lộn xộn: Từ "giày dép" trong tiếng Hán đồng âm với từ "tà", do đó để giày dép lộn xộn có thể dễ chiêu dụ tà khí. Hãy sắp xếp giày dép gọn gàng để không ảnh hưởng đến đường tài lộc và tình duyên.

Tết Đoan Ngọ ở các nước phương Đông

Trung Quốc

Tại Trung Quốc, Tết Đoan Ngọ, còn được gọi là tết Trùng Ngũ do ngày lễ này diễn ra vào mùng 5/5, tổ chức khá long trọng. Ngoài các hoạt động truyền thống như cúng tổ tiên và thăm mộ, người dân thường tổ chức các hoạt động vui nhộn như đua thuyền rồng. Đồng thời, các hoạt động dân gian như làm túi thơm, làm đèn lồng và trang trí lại nhà cửa cũng được ưa chuộng.

Nhật Bản

Ở Nhật Bản, ngày Tết Đoan Ngọ còn được coi là ngày lễ dành riêng cho các bé trai. Cờ cá chép là biểu tượng thường được treo để cầu mong sức khỏe và sự thông minh cho con trai. Ngoài ra, người Nhật cũng thường cúng và thưởng thức bánh mochi trong dịp này.

Hàn Quốc

Tết Đoan Ngọ, hay còn gọi là Dano, là một trong ba lễ hội truyền thống lớn nhất tại Hàn Quốc. Đây là dịp quan trọng để gia đình quay về đoàn tụ và kỷ niệm những giá trị truyền thống. Ngày này, phụ nữ và trẻ em thường tham gia các hoạt động như tắm gội bằng lá cây diên vĩ, chơi trò chơi dân gian và mặc trang phục truyền thống.
 

Kết luận

Tết Đoan Ngọ được xem như là Tết giữa năm, là ngày để tưởng nhớ tổ tiên, cầu mong mùa màng bội thu cũng như cầu mong cho sức khỏe. Đây là một trong những ngày quan trọng gắn liền với tín ngưỡng của người Việt và nhiều quốc gia Đông Á khác. Vì thế, hãy dành thời gian cùng gia đình, họ hàng trong ngày lễ này nhé!
 

------------------------------------------

THÔNG TIN LIÊN HỆ:

Thegioinem.com - Lựa chọn cho giấc ngủ ngon

Nhấn “Quan tâm” Zalo OA của Thế Giới Nệm để nhận các ưu đãi đặc biệt: https://zalo.me/816994836045545813

Website: https://thegioinem.com

Hotline: 0707 325 325

Fanpage: https://www.facebook.com/thegioinemcom

Stores: https://thegioinem.com/stores

Thế Giới Nệm - Lựa chọn cho giấc ngủ ngon

1. Trụ sở văn phòng: 361-365 Tân Sơn Nhì, P.Tân Thành, Q.Tân Phú, TP.HCM
2. Hotline tư vấn sản phẩm: 0707 325 325
3. Hotline hậu mãi, CSKH: 0906 863 325
4. Hệ thống cửa hàng: https://thegioinem.com/stores
5. Fanpage: https://www.facebook.com/thegioinemcom
6. Zalo: https://zalo.me/816994836045545813
7. Email: thegioinem.com@gmail.com